Εκκλησίες και μοναστήρια
Στον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων βρίσκονται μερικά από τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία του Νομού Ιωαννίνων. Με ελάχιστες εξαιρέσεις τα σωζόμενα εκκλησιαστικά μνημεία στον ορεινό όγκο των Τζουμέρκων χρονολογούνται από τον 17ο αιώνα και έπειτα. Το γεγονός μπορεί να αιτιολογηθεί αν αναλογιστούμε την ταραγμένη ιστορία του τόπου με τις αλλεπάληλες πυρπολήσεις και καταστροφές που υπέστησαν οι οικισμοί κατά την διάρκεια επιδρομών και ένοπλων συρράξεων. Καθ’ όλη την διάρκεια της οθωμανικής περιόδου, μάλιστα, τα μοναστήρια εκτός από τόποι θρησκευτικής λατρείας λειτούργησαν και ως χώροι φιλοξενίας περαστικών, περίθαλψης ασθενών και ως καταφύγια των κατατρεγμένων από τους κατακτητές.
Οι εκκλησίες και τα μοναστήρια των Τζουμέρκων αποτελούν μνημεία του παρελθόντος που οριοθετούν τον χώρο αλλά και τον χρόνο της κοινότητας με τις θρησκευτικές πανηγύρεις να λειτουργούν ως συμβολικά ορόσημα γύρω από τα οποία συναρθρώνεται η συλλογική μνήμη του τόπου.
Η θέση τους, ο αρχιτεκτονικός τύπος, τα υλικά δομής, η κατασκευή τους, το εικονογραφικό πρόγραμμα, η τεχνοτροπία των τοιχογραφιών, οι φορητές εικόνες φανερώνουν τις αντίστοιχες σχέσεις των χωριών, τις τεχνοτροπικές επιρροές ανάμεσα τους αλλά και από άλλες περιοχές ενώ παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τις μετακινήσεις των μαστόρων και των καλλιτεχνών στην ευρύτερη περιοχή.
(Πηγή: «Ο τοπικός πολιτισμός της περιοχής των Τζουμέρκων (15ος-20ος αιώνας). Μελέτη, ψηφιοποίηση πολιτιστικού αποθέματος: προβολή και αξιοποίησή του»)
Τα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία είναι:
- Ιερά Μονή Θεοτόκου Κηπίνας
- Ιερά Μονή Τσούκας
- Ιερά Μονή Βύλιζας
- Μονή Μουχουστίου Πλάκας
- Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής Πραμάντων
Ιερά Μονή Τσούκας
Η Μονή Τσούκας, αφιερωμένη στο Γενέθλιο της Θεοτόκου βρίσκεται στον ομώνυμο λόφο, σε υψόμετρο 760 μέτρων, κοντά στην κοινότητα Ελληνικό στη Δημοτική Ενότητα Κατσανοχωρίων.
Σύμφωνα με την παράδοση το μοναστήρι ιδρύθηκε στα 1190 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Β’ Άγγελο, καταστράφηκε το 1736 και ανακαινίσθηκε το 1779.
Μονή Θεοτόκου Κηπίνας
Ιερός και επιβλητικός χώρος, άγρια ομορφιά, περίτεχνη δόμηση. Το εντυπωσιακό μοναστήρι με την ιδιότυπη αρχιτεκτονική βρίσκεται κοντά στον οικισμό Κηπίνας, στο δρόμο Κηπίνας – Καλαρρυτών. Είναι χτισμένο στο μέσο σχεδόν ενός τεράστιου βράχου στη ΒΑ πλευρά του άγριου φαραγγιού του Καλαρρύτικου ποταμού
Ιερά Μονή Βύλιζας
Η Ιερά Μονή Βύλιζας είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και βρίσκεται μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Ματσούκι, σε δασωμένη πλαγιά του βουνού Κριθάρια, πάνω από την ένωση τριών παραποτάμων του Αράχθου.
Η επωνυμία Βύλιζα προέρχεται από τη λατινική λέξη vigilo (=φυλάττω, αγρυπνώ) καθώς το μοναστήρι
Μονή Μουχουστίου Πλάκας
Ανάμεσα στη γέφυρα της Πλάκας και το χωριό Ραφταναίοι βρίσκεται το Μοναστήρι Παναγίας της Μουχουστιώτισσας ή Μονή Πλάκας. Δε μας είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία ίδρυσης του μνημείου, η τεχνική όμως της κατασκευής του μας οδηγεί στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα, οπότε παρατηρείται μια τόνωση της ναοδομίας σε απόμακρα
Μονή Αγίας Παρασκευής Πραμάντων
Το ιστορικό μοναστήρι ιδρύθηκε το 1876/1878 από τον ιερομόναχο Διονύσιο, κατά κόσμον Δημήτριο Θεοδώρου Νούτσο ή Νούτζο, στη θέση παλαιότερου ναΐσκου, αφιερωμένου στην Αγία Παρασκευή. Είναι περιτοιχισμένο σαν φρούριο και βρίσκεται λίγο έξω από τα Πράμαντα, πάνω σε έναν μικρό λόφο.
Ναοί των Κατσανοχωρίων
Οι ναοί ενός τόπου, εκτός από τόποι λατρείας, είναι άμεσα συνυφασμένοι με την ιστορία του. Όταν έχουμε να κάνουμε μάλιστα με την ιστορία χωριών, την λεγόμενη τοπική ιστορία, τότε οι πληροφορίες που αντλούμε από τη μελέτη των ναών είναι συχνά οι μοναδικές που διαθέτουμε.
